Rynek pracy dla uchodźców z Ukrainy. Sprawdzamy, jakie możliwości daje specustawa

Dostęp do polskiego rynku pracy

Ustawa określa szczególne warunki legalizacji pobytu obywateli ukraińskich, którzy przekroczyli polską granicę w związku z trwającą wojną. Reguluje również możliwość korzystania przez nich z pomocy społecznej i ochrony zdrowia, a także rynku pracy. Obywatele Ukrainy objęci ustawą uprawnieni będą do wykonywania pracy przez cały okres swojego pobytu bez specjalnego pozwolenia.

• 
• Agnieszka Stachowicz
• ekspert Trans.eu, radca prawny w LEXICO Kancelaria Radcy Prawnego Agnieszka Stachowicz
• Głównym celem ustawy jest umożliwienie obywatelom Ukrainy, którzy deklarują chęć pozostania na terenie Rzeczpospolitej Polskiej, zalegalizowania tego pobytu przez okres 18 miesięcy, począwszy od 24 lutego. Każda z osób objętych ustawą po złożeniu stosownego wniosku otrzyma numer PESEL, co pozwoli organom na usprawnienie procesów administracyjnych, a obywatelom Ukrainy docelowo umożliwi poszukiwanie pracy oraz kontynuowanie edukacji. Nie będzie konieczności uzyskania pozwolenia na pracę – co jest kluczowe, jak i przeprowadzania przez potencjalnego pracodawcę tzw. testu rynku pracy. Uproszczenie całej procedury zatrudnienia umożliwia uwolnienie polskiego rynku pracy oraz pozyskanie zasobów dla branż dotkniętych brakami osobowymi, m.in. transportowej czy gastronomicznej. Tutaj jednak warto śledzić dalsze prace legislacyjne, ponieważ w drodze rozporządzenia mogą zostać ustalone tzw. parytety pracy. Co oznacza, że polski pracodawca będzie miał możliwość powierzenia wykonywania pracy tylko ograniczonej liczbie obywateli Ukrainy, odpowiadającej stosunkowo liczbie pracowników, którym powierza pracę w ramach prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa.

Dla skorzystania z uprawnień objętych ustawą szczególne znaczenie ma złożenie wniosku o PESEL. Obywatel Ukrainy może go złożyć w dowolnym organie gminnym, ale musi to zrobić osobiście. Z kolei dla samej legalizacji pobytu kluczowy jest już moment przekroczenia granicy (liczy się stempel w paszporcie lub innym dokumencie podróży, umieszczony przez polską Straż Graniczną). Zgodnie z ustawą Komendant Główny Straży Granicznej będzie prowadził rejestr obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Polski. Ma 30 dni na umieszczenie danych w rejestrze. Jeśli wjazd obywatela Ukrainy nie został zarejestrowany podczas kontroli granicznej, jego pobyt na terytorium Polski rejestruje organ gminy. Taka rejestracja pobytu następuje na wniosek Ukraińca, złożony nie później niż 60 dni od dnia wjazdu

Jak przebiega zatrudnienie

Zasady zatrudniania ukraińskich uchodźców, którzy przekroczyli granicę po 24 lutego są maksymalnie uproszczone. Pracodawca nie musi już ubiegać się o pozwolenie. Składa do urzędu pracy oświadczenie i warunki umowy. 

WAŻNE! 14 dni na zgłoszenie do Urzędu Pracy

Przedsiębiorca, który zatrudnia obywatela Ukrainy objętego ustawą musi powiadomić o tym powiatowy Urząd Pracy właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania pracodawcy – w nieprzekraczalnym terminie 14 dni od rozpoczęcia zatrudnienia. Może to zrobić za pośrednictwem portalu  praca.gov.pl (więcej)

Deklaracja dodatkowego zatrudnienia 
Każdy pracodawca, który chce dodatkowo zadeklarować pomoc poprzez zatrudnienie ma taką możliwość na platformie www.pomagamukrainie.gov.pl

• W zakładce „Chcę pomóc” wybiera kategorię „Firma”.
• W miejscu „Jaką pomoc możesz zapewnić?” odznacza opcję „Zatrudnienie” i wypełnia krótki formularz.
• Podaje w nim niezbędne informacje, m.in. o liczbie osób, które może zatrudnić.
• Wypełniony formularz podpisuje profilem zaufanym lub podpisem kwalifikowanym.
• Wniosek trafia do jednostki koordynującej pomoc dla uchodźców.

Obywatele Ukrainy objęci ustawą będą mogli również rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej na terytorium Polski na takich samych zasadach jak obywatele polscy. Dodatkowo mają możliwość zarejestrowania się we właściwych powiatowych urzędach pracy oraz skorzystania ze świadczonych tam usług w zakresie pośrednictwa w pozyskiwaniu pracy, poradnictwa pracy i szkoleń. Szczególnymi regulacjami objęto zawody medyczne – ustawa zawiera przepisy, które ułatwią medykom kontynuowanie pracy w zawodzie na terenie Polski. 

Specustawa doczekała się już nowelizacji. Nowela uchwalona przez Sejm pozwala na objęcie pomocą także tych Ukraińców, którzy uciekając przed wojną, przekroczyli granicę z Polską z krajów innych niż Ukraina. 

Chłonny rynek pracy

Od 24 lutego polską granicę przekroczyło już ponad 2,37 mln uchodźców. Wielu aktywnych zawodowo deklaruje chęć podjęcia pracy. Ilu faktycznie ma szansę na szybkie zatrudnienie? Liczba oficjalnych wakatów wg GUS wynosi obecnie ok. 140 tys., ale pracodawcy mogą wytworzyć dużo więcej nowych miejsc pracy. W ocenie Business Insider na potencjalnie 700 tys. Ukraińców chętnych do pracy, szansę na zatrudnienie może mieć ponad 100 tys. osób. Sytuacja ma nieco lepiej wyglądać w Rumunii, Słowacji i na Węgrzech, choć to właśnie w Polsce zasady zatrudniania zostały najbardziej uproszczone. Pracy w Europie jednak nie brakuje. Duży potencjał ma rynek zachodni. Prawie 1,7 mln wakatów oferują Niemcy, na drugim miejscu jest Wielka Brytania z liczbą 1,1 mln wolnych miejsc pracy.*

Pod względem potencjału wchłonięcia przez rynek największej liczby pracowników nasz kraj plasuje się w ścisłej czołówce. Zajmujemy wysokie 5 miejsce. W wielu sektorach brakuje pracowników. Najwięcej w produkcji (32,6 tys.), budownictwie (21,9 tys.), handlu (15,2 tys.) i transporcie (12,9 tys.).* Potwierdzają to badania.

Co czwarta firma w Polsce chce zatrudniać, a co piąta zrobi miejsce dla pracownika z Ukrainy – donosi najnowszy  „Barometr Polskiego Rynku Pracy 2022” Personnel Service. Przedsiębiorcy z sektorów rolnictwo, ogrodnictwo, HoReCa (hotele, restauracje, catering) i turystyka powszechnie deklarują chęć przyjmowania do pracy.** Z badania “Możliwości zatrudnienia pracowników z Ukrainy” wynika, że aż 77% pracodawców jest gotowych zatrudniać także na stanowiskach specjalistycznych i menedżerskich. Wysoką chłonność wykazuje branża IT, bankowości i ubezpieczeń.***

Przedsiębiorcy potrzebują większego wsparcia

Rynek pracy przeżywa obecnie wstrząs. Straż Graniczna podaje, że 370 tys. Ukraińców wyjechało z Polski na front. Sytuacja szczególnie dotyka transport. Rośnie niedobór kierowców. Szacuje się, że już ponad 30% z 110 000**** ukraińskich kierowców zatrudnionych u polskich przewoźników wróciło do ojczyzny, aby walczyć z rosyjską agresją.

• 
• Piotr Roczniak
• Head of Business Consulting w CargoON
• Możemy spodziewać się, że niedobór kierowców w Polsce zacznie przypominać sytuację po Brexicie. Najsilniej odczuje to transport międzynarodowy, który od lat mierzy się ze znacznym wzrostem popytu przy jednoczesnym braku capacity. Ukraińscy kierowcy ratowali sytuację. Czy grożą nam pustki w sklepach? Nie snułbym tu czarnych scenariuszy. Choć sytuacja jest napięta, trudno przyrównywać ją do dramatu ludzi walczących o wolność. Pewne jest, że dla transportu potrzeba systemowych rozwiązań.

Część problemów w branży może zniwelować tzw. “Ustawa o szczególnych regulacjach w zakresie transportu i gospodarki morskiej w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy”. Specustawa weszła w życie 23 marca i wprowadza szereg rozwiązań dotyczących wymagań oraz dokumentów stosowanych w transporcie i ruchu drogowym. Wśród kluczowych – wymienia się ułatwienia w przedłużeniu wiz, wydłużenie ważności świadectw kierowców do końca roku czy uznanie ważności ukraińskich praw jazdy, których termin upłynął.  Ustawa już spotkała się z krytyką. Co z tego wyniknie – zobaczymy w najbliższych tygodniach. 

Jedno jest pewne, pracodawcy muszą elastycznie dostosować się do zmieniającej sytuacji, potrzebują jednak wsparcia państwa. – Nasz rynek bez większych problemów może wchłonąć kilkaset tysięcy uchodźców, ale aktualna sytuacja wymaga od pracodawców dużej elastyczności. Przyjeżdżają do nas głównie kobiety i to dla nich trzeba stworzyć lub dostosować miejsca pracy – podkreśla Krzysztof Inglot, twórca Barometru Polskiego Rynku Pracy 2022 (Personnel Service).  

Eksperci prognozują dalsze duże zmiany na rynku związane z przenoszeniem działalności firm działających na Ukrainie do krajów ościennych, a także udziałem polskich firm w odbudowie walczącej Ukrainy. W sytuacjach bez precedensu trudno jednak te przewidywania przyjąć za pewnik. 

_

* Dane: Eurostat 

** Barometr Polskiego Rynku Pracy 2022 (Personnel Service)

*** Możliwości zatrudnienia pracowników z Ukrainy (Antal Market Research, 2022)

**** Ogólnopolski Związek Pracodawców Transportu Drogowego (OZPTD)